تحقیق درباره بررسی شاخصهای تربیتی جهاد اقتصادی از منظر قرآن
فرمت فایل : word (قابل ویرایش) تعداد صفحات : 296 صفحه
چکیده
بی‌گمان برای تحقق عدالت اجتماعی و ایجادرفاه عمومی، نیازمند سطح خاصی از توانایی اقتصادی هستیم برای رسیدن به این سطح از اقتدار مالی و استقلال و هویت‌یابی و عزت‌مندی، آهنگ سریعی از رشد اقتصادی را می‌طلبد؛ که رهبر فرزانه انقلاب اسلامی با نام‌گذاری سال 1390 به سال «جهاد اقتصادی» بر این امر مهم تأکید نمودند. حال بر مدیران و سیاستگذاران برنامه‌های اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی است که در بکار بست اهداف مورد نظر ایشان اهتمام ورزند. به راستی میان فعالیت ها و تلاش‌های اقتصادی و توسعه اقتصادی با جهاد اقتصادی فاصله زیادی وجود دارد در جهاد اقتصادی علاوه بر جهاد عمومی و همه جانبه در پیشرفت تکنیکی و صنعتی یک نوع ایمان و اعتقاد معنوی هم نهفته است که توأم با مبارزه است.
حال بر فعالان اقتصادی است که با استفاده ازتمام امکانات و تلاش‌های شبانه‌روزی خود در پیشبرد اهداف جهاد اقتصادی مودر نظر مقام معظم رهبری کوشا باشند و با برنامه‌ریزی صحیح، هماهنگ با مدیران برنامه‌ساز و سیاستگذاران به مبارزه جهادگرانه در اقتصاد بپردازند.
جامعه اسلامی که اقتصادش نیز اسلامی است باید بر مبنای اهداف و اصول و شاخص‌هیا اقتصادی گام بردارد از این رو تعیین شاخصهای تربیتی در حوزه مطالعاتی و راهبردی اهمیت فراوانی دارد که تبیین این شاخص‌ها برای دستگاه‌های اجرایی و مدیران فرهنگی، به خصوص رسانه ملی بسیار سودمند می‌باشد تا با اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی، مدیران و برنامه‌سازان رسانه ملی به راحتی بتوانند برنامه سازی کنند.
بنابراین مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما بر آن شد تا بر اساس اصول و مبانی اسلامی جهت تکامل مادی و معنوی اداره زندگی جامعه اسلامی، شاخصهای جهاد اقتصادی را از منظر تربیتی مورد ارزیابی قرار دهد و به جهادگران عرصه اقتصاد مطالبی را در سه حیطه شناختی، عطافی و رفتاری با استناد به آیات با رویکرد رسانه‌ای در اختیار اصحاب رسانه قرار دهد.
در پایان از پژوهشگران محترم جناب آقای محمد احسانی و جناب آقای محمدحسین درافشان که در فرصتی اندک به ارائه این پژوهش توفیق یافتند، تشکر و قدردانی می‌شود.
انه ولی التوفیق
اداره کل پژوهش
مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما
فهرست
دیباچه
پیش‌گفتار
فصل اول: کلیات
طرح مسئلهپیشینه پژوهشهدف پژوهشروش پژوهشقلمرو جهاد اقتصادیپرسش‌های پژوهشتعریف واژگان کلیدیالف) تربیت
ب) شاخص
ج) شاخص تربیتی
د) جهاد
ه) ویژگی‌های جهاد مقدس
و) اقتصاد
ز) جهاد اقتصادی
شاخصهای تربیتی جهاد اقتصادیرابطه متقابل مؤلفه‌های اقتصادفصل دوم: شاخصهای تربیتی در حیطه بینشی
شاخصهای تربیتی بینشی ناظر به تولیدالف) توحیدباوری
ب) ایمان به مالکیت مطلقه خدا
ج) معادباوری
د) باور به ربوبیت مطلقه خداوند
ه) باور به خلافت انسان در زمین
و) فطرت‌نگری در سرمایه‌های طبیعی
ز) باور به فراوانی منابع طبیعی
ح) نگرش عقلی در امور اقتصادی
ط) تخصص و کاردانی در امور تولید
ی) تخصص در استخراج منابع طبیعی
ک) دانش بهینه‌سازی فرآیند تولید
ل) اولویت‌سازی در امور اقتصادی
م) نگاه دینی و ارزشی به کار
شاخصهای تربیتی بینشی ناظر به توزیعالف) باور به رزاق بودن خدای متعال
ب) شناخت عوامل معنوی روزی‌رسان
ج) باور به اخوت اسلامی
د) باور به کرامت انسانی
ه) نیازسنجی در امر توزیع
و) شناخت راه‌کارهای تسهیل توزیع
ز) آسیب‌شناسی فرآیند توزیع
شاخصهای تربیتی بینشی ناظر به مصرفالف) شناخت نیازهای واقعی مصرف
ب) خردمندی در مصرف
ج) شناخت چگونگی مصرف
د) نگرش صحیح به مال و ثروت
ه) نعمت‌‌نگری به مواد مصرفی
و) شناخت اسراف و پی‌آمدهای آن
ز) عبرت‌آموزی از سرگذشت مترفین
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
فصل سوم: شاخصهای تربیتی در حیطه گرایشی
انگیزه خداییبلندهمتینشاط و شادابیروحیه عزت‌مندیروحیه شکرگزاریروحیه دعا و مناجات در توسعه روزی روحیه توسل به اهل بیت علیهم السلام روحیه انس با قرآنامیدواری به رحمت خدا روحیه مثبت‌نگری امنیت اقتصادی روحیه قناعت برقراری تعادل میان لذت‌های مادی و معنوی برقراری روابط عاطفی با بستگانفصل چهارم: شاخصهای تربیتی در حیطه کنشی و رفتاری
اخلاق‌مداری تقوای مالیعدالت‌محوری اعتدال و میانه‌روی ساده‌زیستی فقرزدایی پرداخت حقوق مالی انفاق و ایثار الگوگیری از سیره معصومین علیهم السلام کار و تلاش برای خودکفایی تدبیر درست زندگی نظم و انضباط اقتصادی فرصت‌سازی استفاده صحیح از ثروت امانت‌داری اتقان عملفصل پنجم: راه‌کارهای تقویت شاخص ها ی تربیتی جهاد اقتصادی در رسانه ملی
بینش‌افزایی مخاطبان تقویت مبانی اقتصاد اسلامی در مخاطبان برنامه‌ریزی درست اقتصادی ترویج روحیه خودکفایی در جامعه تقویت روحیه قناعت در جامعه تشویق جامعه به فقرزداییدعوت مردم به میانه‌روی در امور مالی دعوت مردم به مشارکت در امور معنوی تشویق مخاطبان به کسب حلال ترویج امور کشاورزی هدایت جوانان به کار و خدمت‌رسانی به مردم مبارزه با گدایی و گداپروریکتابنامه
دیباچه
بی‌گمان برای تحقق عدالت اجتماعی و ایجادرفاه عمومی، نیازمند سطح خاصی از توانایی اقتصادی هستیم برای رسیدن به این سطح از اقتدار مالی و استقلال و هویت‌یابی و عزت‌مندی، آهنگ سریعی از رشد اقتصادی را می‌طلبد؛ که رهبر فرزانه انقلاب اسلامی با نام‌گذاری سال 1390 به سال «جهاد اقتصادی» بر این امر مهم تأکید نمودند. حال بر مدیران و سیاستگذاران برنامه‌های اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی است که در بکار بست اهداف مورد نظر ایشان اهتمام ورزند. به راستی میان فعالیت ها و تلاش‌های اقتصادی و توسعه اقتصادی با جهاد اقتصادی فاصله زیادی وجود دارد در جهاد اقتصادی علاوه بر جهاد عمومی و همه جانبه در پیشرفت تکنیکی و صنعتی یک نوع ایمان و اعتقاد معنوی هم نهفته است که توأم با مبارزه است.
حال بر فعالان اقتصادی است که با استفاده ازتمام امکانات و تلاش‌های شبانه‌روزی خود در پیشبرد اهداف جهاد اقتصادی مودر نظر مقام معظم رهبری کوشا باشند و با برنامه‌ریزی صحیح، هماهنگ با مدیران برنامه‌ساز و سیاستگذاران به مبارزه جهادگرانه در اقتصاد بپردازند.
جامعه اسلامی که اقتصادش نیز اسلامی است باید بر مبنای اهداف و اصول و شاخص‌هیا اقتصادی گام بردارد از این رو تعیین شاخصهای تربیتی در حوزه مطالعاتی و راهبردی اهمیت فراوانی دارد که تبیین این شاخص‌ها برای دستگاه‌های اجرایی و مدیران فرهنگی، به خصوص رسانه ملی بسیار سودمند می‌باشد تا با اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی، مدیران و برنامه‌سازان رسانه ملی به راحتی بتوانند برنامه سازی کنند.
بنابراین مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما بر آن شد تا بر اساس اصول و مبانی اسلامی جهت تکامل مادی و معنوی اداره زندگی جامعه اسلامی، شاخصهای جهاد اقتصادی را از منظر تربیتی مورد ارزیابی قرار دهد و به جهادگران عرصه اقتصاد مطالبی را در سه حیطه شناختی، عطافی و رفتاری با استناد به آیات با رویکرد رسانه‌ای در اختیار اصحاب رسانه قرار دهد.
در پایان از پژوهشگران محترم جناب آقای محمد احسانی و جناب آقای محمدحسین درافشان که در فرصتی اندک به ارائه این پژوهش توفیق یافتند، تشکر و قدردانی می‌شود.
انه ولی التوفیق
اداره کل پژوهش
مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما
پیش‌گفتار
بی‌گمان، اقتصاد از نظر تأمین معیشت و رفع نیازهای مادی و جسمانی، مهم‌ترین عامل اثرگذار در اداره امور زندگی بشر است. ازاین‌رو، امور اقتصادی و برنامه‌های مالی، بخش عمده فعالیت‌های فرد، خانواده، جامعه و نهادهای سیاسی هر کشوری را تشکیل و نیروهای فراوانی را به خود اختصاص می‌دهند. حوزه تولید، توزیع و بازار مصرف، هم از نظر مدیریت و سیاست‌گذاری و هم از نظر فعالیت فیزیکی، در عرصه کار و صنعت و پروژه‌های اجرایی، گستره وسیعی دارد. بی‌تردید، رشد اقتصادی جامعه نشان‌دهنده اقتدار ملی، استقلال، هویت‌یابی، عزت‌مندی و در مجموع، عامل برتری آن جامعه در سطح بین‌المللی است. اگر کشوری از نظر اقتصاد، فن‌آوری، صنعت و تکنولوژی، به رشد و توسعه‌یافتگی رسیده باشد، در دیگر جنبه‌های سیاسی و اجتماعی نیز برتر خواهد بود. امروزه، اهرم اقتصادی یکی از اهرم‌های مهم و اثرگذار در جهان است که قدرت‌های بزرگ دنیا همچون امریکا، چین و اروپا با در اختیار داشتن آن، هر روز بر کشورهای دیگر فشار می‌آورند تا آن کشورها به خواسته‌هایشان گردن نهند و سلطه آنها را بپذیرند.
مبارزه اقتصادی با دشمنان اسلام و کشورهای قدرت‌مند جهان، تنها راه رهایی از این وضعیت و رسیدن به فضای مطلوب است؛ زیرا آنها هر روز برای تضعیف جوامع مسلمان برنامه‌ریزی می‌کنند تا از هر راهی که می‌توانند، جوامع اسلامی را عقب‌افتاده نگه دارند و زمینه رشد علمی و اقتصادی مسلمانان را از بین ببرند. طبیعی است در رویارویی با استکبار اقتصادی، میان رسیدن به رشد علمی و پیشرفت تکنیکی و صنعتی تا دست‌یابی به خودکفایی، فاصله زیادی وجود دارد که جهاد عمومی و همه‌جانبه را می‌طلبد. به همین منظور، جهاد اقتصادی به عنوان مبارزه مادی و معنوی با استکبار جهانی، طراحی و نام‌گذاری شده است تا همه مردم به‌‌ویژه فعالان عرصه اقتصاد با استفاده از تمام امکانات و تلاش شبانه‌روزی، به مقابله با دشمن برخیزند. به راستی، اگر مدیران، برنامه‌ریزان، سیاست‌گزاران، کارگران و هر کس که در میدان تولید، توزیع و مصرف فعالیت دارد، با هماهنگی کامل به مبارزه جهادگرانه در زمینه اقتصاد بپردازد، جامعه در زمانی نه چندان دور، به رشد مطلوب و خودکفایی خواهد رسید.
جهاد اقتصادی مطلوب باید مبتنی بر مبانی و اصول اسلامی باشد تا بر این اساس به تکامل مادی و معنوی برسد. به همین دلیل، تعیین شاخصهای این جهاد، از منظر تربیتی، لازم و ضروری می‌نماید. شاخص‌ها در هر حوزه مطالعاتی و فرآیندی همان نقشه راهی است که مسیر حرکت را نشان می‌دهند، و فعالیت‌ها و برنامه‌ریزی‌ها و کارهای انجام‌شده را ارزیابی می‌کنند و می‌سنجند. در این تحقیق، شاخصهای تربیتی جهاد اقتصادی واکاوی شده است و به جهادگران عرضه می‌شود تا با توجه به آن شاخص‌ها، جهاد اقتصادی را به سامان برسانند. شاخصهای تربیتی، در سه حیطه شناختی، عاطفی و رفتاری، بررسی و شاخصهای هر حوزه به استناد قرآن و روایات به علاقه‌مندان معرفی می‌شود.
این نوشتار چهار فصل دارد: شاخصهای شناختی (بینشی)، شاخصهای عاطفی (گرایشی)، شاخصهای رفتاری (کنشی) و در فصل آخر نیز راه‌کارهای تقویت شاخصهای به دست آمده به وسیله رسانه را بررسی می‌کند. نکته قابل توجه این است که شاخص‌ها، ناظر به سه مرحله تولید، توزیع و مصرف خواهند بود که ارکان اصلی اقتصاد را تشکیل می‌دهند. اگر در بعضی موردها، این سه حوزه به دلیل خاصی تفکیک نشود، دقیقاً این نکته در نظر گرفته می‌شود و خود خواننده باید تشخیص دهد که کدام شاخص به کدام حیطه و حوزه مربوط است.
فصل اول: کلیات
طرح مسئله
«جهاد اقتصادی»، اصطلاحی جدید است که مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) در سال جاری، آن را مطرح کرد و به عنوان نام سال انتخاب شد. این کار و جعل این اصطلاح، بی‌ریشه نیست، بلکه با مطالعه دقیق علمی و اندوخته‌های دینی و قرآنی صورت گرفته است؛ زیرا جهاد اقتصادی، هم ناظر به فعالیت‌های فیزیکی در عرصه اقتصاد است و هم بیانگر جنبه معنوی و ارزشی فرآیند اقتصادی است. واژه «جهاد»، بار معنایی خاصی دارد و اصطلاح معروف قرآنی است که از مبارزه و مجاهده با کافران و دشمنان اسلام حکایت دارد. چه اینکه جهاد به عنوان یکی از فروع دین، مفهوم و الزامات ویژه‌ای دارد و از صدر اسلام تاکنون، جزو اصلی‌ترین برنامه‌های سیاسی و اجتماعی مسلمانان بوده است. بر این اساس، جنبه معنوی جهاد را باید در جهاد اقتصادی در نظر گرفت و جهادگران باید با اخلاص و جلب رضایت خدا به فعالیت اقتصادی بپردازند.
جهاد بر جنبه فیزیکی و سخت‌افزاری اقتصاد نیز دلالت دارد. ازاین‌رو، جهادگران باید در عرصه‌های اقتصاد اعم از تولید، توزیع و مصرف حضور یابند و به کار و تلاش بپردازند؛ زیرا تنها نیت و قصد بدون عمل، کافی نیست، بلکه نیت درست همراه با عمل شایسته، باارزش است. به همین علت، در قرآن کریم، همیشه عمل صالح پس از ایمان آمده است و به این نکته اشاره دارد که فقط باور قلبی در سعادت بشر کفایت نمی‌کند، بلکه باید رفتار صحیح و درست به آن ضمیمه شود.1 به هر صورت، جهاد اقتصادی دارای دو جنبه است و باید هر دو جنبه را در نظر گرفت و در زمینه رشد مادی و معنوی کوشید.
مسئله‌ای که در باب اقتصاد وجود دارد، توجه مردم به جنبه مادی آن است که بیشتر درصدد کسب درآمد مالی هستند، نه رشد معنوی. ازاین‌رو، از هر وسیله‌ای، بدین منظور استفاده می‌کنند و به حلال و حرام بودن آن توجه ندارند. شاید این طیف، اکثریت فعالان اقتصادی در جهان و حتی جوامع مسلمان را تشکیل دهند. بر این اساس، تعیین شاخصهای تربیتی از منظر قرآن و اسلام برای در امان ماندن از خطا و لغزش، در فرآیند جهاد اقتصادی، بیش از پیش ضرورت دارد. در این باره، به علت تازه بودن طرح، کار پژوهشی صورت نگرفته است و باید زمینه پژوهش در باب شاخصهای تربیتی در حوزه اقتصاد و امور مالی به وجود آید. اکنون این نوشتار به این مهم پرداخته است تا زمینه پژوهش‌های بیشتر و عمیق‌تر درباره شاخصهای تربیتی جهاد اقتصادی فراهم شود.
«إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ الَّذِینَ هادُوا وَ النَّصاری وَ الصَّابِئِینَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ؛ کسانی که [به پیامبر اسلام] ایمان آوردهاند، و کسانی که به آیین یهود گرویدند و نصاری و صابئان [پیروان یحیی] هرگاه به خدا و روز رستاخیز ایمان آورند، و عمل صالح انجام دهند، پاداششان نزد پروردگارشان مسلم است و هیچ‌گونه ترس و اندوهی برای آنها نیست. (هر کدام از پیروان ادیان الهی، که در عصر و زمان خود، بر طبق وظایف و فرمان دین عمل کردهاند، مأجور و رستگارند». (بقره:62)